Τρίτη 20 Νοεμβρίου 2012

Ελεύθερη αγορά, ανοιχτή κοινωνία και ο ρόλος της πολιτικής

Ο Μίλτον Φρήντμαν  συνήθιζε να λέει ότι ο μεγαλύτερος εχθρός της ελεύθερης αγοράς μπορεί να είναι οι ίδιοι οι επιχειρηματίες. Ο Φρήντριχ Χάγιεκ έγραφε ότι δεν υπάρχει ελευθερία ούτε βεβαίως ελεύθερη αγορά εκτός του πλαισίου της Αρχής του Νόμου (Rule of Law, που αδόκιμα πιστεύω έχει επικρατήσει να μεταφράζεται ως "Κράτος Δικαίου"). Και οι δύο ήθελαν να τονίσουν το γεγονός ότι οι άνθρωποι είναι από τη φύση τους άπληστοι και άρπαγες, έτοιμοι να «πατήσουν επί πτωμάτων» για να μεγιστοποιήσουν τα οφέλη τους και είναι μόνο η Αρχή του Νόμου, δηλαδή το πλέγμα θεσμών και καθολικών γενικών κανόνων, που τους αναγκάζει να σέβονται την ελευθερία του συνανθρώπου ώστε τελικά η επιδίωξη του ατομικού στόχου να μετουσιώνεται και σε κοινωνικό όφελος. Ουσιαστικά και οι δύο, αν και διαπρεπείς οικονομολόγοι, θεωρούν  την κυριαρχία της Αρχής του Νόμου ως την πολιτική “προϋπόθεση” και ως υπόβαθρο της ελεύθερης αγοράς, της ανοιχτής κοινωνίας και βεβαίως της ατομικής ελευθερίας συνολικά.
 
Όμως η σχέση της Αρχής του Νόμου με την ελευθερία δεν είναι σχέση χρονική ούτε η μία  θεωρείται ως προαπαιτούμενο για την άλλη. Αυτές οι δύο αξιακές έννοιες είναι αλληλένδετες και χρονικά αδιαχώριστες και ιστορικά έχει αποδειχτεί ότι όπου η μια προηγήθηκε, η εμφάνιση της άλλης δεν άργησε και στην ιστορική κλίμακα μπορούν να θεωρηθούν ταυτόχρονες. Αυτή η συνύφανσή τους τις καθιστά αδιαχώριστα συστατικά του πολιτισμού, αφού  οι έννοιες της προσαρµογής, των εύτακτων θεσµών και των ανώτερης τάξης κανόνων της Αρχής του Νόµου, που εκφράζουν τη συνολική προσαρµογή της κοινωνίας διά µέσου των γενεών, νοηµατοδοτούν την ελευθερία, ορίζοντάς την έτσι ως αιτία τους αλλά και ως αποτέλεσµά τους. Ήταν η ελεύθερη αγορά στην αρχαία Αθήνα που γέννησε τους πολιτικούς θεσμούς της ελευθερίας και της ισονομίας, και ήταν αυτοί οι θεσμοί που υιοθετήθηκαν από την αρχαία Ρώμη και που επ’ αυτών αναπτύχθηκε η ελεύθερη αγορά της. Ήταν οι αυθόρμητες μικροεστίες ελεύθερης αγοράς στη Μεσαιωνική Αγγλία που έδωσαν γένεση σε πολιτικούς θεσμούς  του Rule of Law, ενώ ήταν το Αμερικανικό Σύνταγμα που ως εγγυητής της ελευθερίας παρέσχε το πλαίσιο ανάπτυξης της ελεύθερης αγοράς και της ατομικής ελευθερίας.

Στη σύγχρονη Ελλάδα, η τάξη των επιχειρηματιών δε μπορεί να υπερηφανεύεται για την αφοσίωσή της στην ελεύθερη αγορά. Το μεγαλύτερο μέρος της είναι κρατικοδίαιτοι και διαπλεκόμενοι επιχειρηματίες, οι οποίοι είναι θέσει εχθροί της ελεύθερης αγοράς. Κι αυτό διότι έχοντας κατοχυρώσει ολιγοπωλιακές καταστάσεις χρησιμοποιούν όλη τους την πολιτική επιρροή για να εμποδίσουν τον ανταγωνισμό. Αυτό το κάνουν άμεσα με τη θεσμοθέτηση εμποδίων στην ανάπτυξη νέων ανταγωνιστικών επιχειρήσεων, αλλά και έμμεσα ελέγχοντας κυρίως το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Είναι χαρακτηριστική η αντίδρασή τους αυτές τις μέρες, όταν έγινε γνωστό ότι η κυβέρνηση, κατόπιν απαίτησης της τρόϊκας και αφού η ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών θα γίνει με χρήματα που θα χρεωθούν στο φορολογούμενο, πρόκειται να τοποθετήσει Ευρωπαίο επίτροπο σε κάθε μια από αυτές. Έτσι με σημαιοφόρους ελεγχόμενα από επιχειρηματικούς ομίλους ΜΜΕ, ξεκίνησαν μια κατασυκοφάντηση του μέτρου προφανώς διότι αντιλαμβάνονται ότι δε θα μπορούν πλέον να ελέγχουν τις τράπεζες και τη ροή των κεφαλαίων και να νοθεύουν τον ελεύθερο ανταγωνισμό.

Παραδείγματα τέτοιας συμπεριφοράς μεγάλης μερίδας Ελλήνων επιχειρηματιών γίνονται όλο και περισσότερο γνωστά και αποκαλύπτουν ότι μαζί με τις συντεχνίες και τα συνδικάτα υπήρξαν οι υπεύθυνοι της οικονομικής παρακμής και σήμερα αντιστέκονται μαζί στην εκσυγχρονιστική προσπάθεια της χώρας. Έτσι δεν είναι καθόλου παράδοξο ότι ο εργοδοτικός συνδικαλισμός, όπως εκφράζεται από τα ελεγχόμενα από τέτοιου είδους επιχειρηματίες όργανα, βρίσκεται σε αγαστή συνεργασία με τον εργατοπατερικό συνδικαλισμό στη μάχη οπισθοφυλακών που δίνουν κατά των διαρθρωτικών μέτρων του μνημονίου.

Είναι προφανές ότι η θεσμική ανατροπή προνομίων κάποιων ολιγοπωλίων και η εξαφάνιση όλων των εμποδίων του ανταγωνισμού, που πνίγουν την ελεύθερη αγορά, είναι μια πολιτική υπόθεση. Είναι προϋπόθεση της ανοιχτής κοινωνίας, για την αποκατάσταση  της Αρχής του Νόμου και την δημιουργία εκείνου του πλαισίου εντός του οποίου μπορεί  να υπάρχει μια λειτουργική ελεύθερη αγορά. Ένα τέτοιο πλαίσιο είναι απαραίτητο για την προσέλκυση των ζωτικής σημασίας νέων επενδύσεων στη χώρα, ενώ η ελληνική παραδοσιακή επιχειρηματική τάξη είτε θα προσαρμοστεί σ’ αυτό το περιβάλλον είτε θα εξαφανιστεί. Άλλος δρόμος δεν υπάρχει.

*  Ο Φώτης Περλικός είναι ιατρός, συγγραφέας και μέλος του Ομίλου Προβληματισμού "Ανοιχτή Κοινωνία"

0 σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου